Etenelilerin Dünya’ya Baskını
Eteneliler, İkinci Zaman’ın sonundan önce Asya’da ortaya çıktı. İÖ 75. milyon yıldan itibaren durmaksızın çoğaldılar ve mümkün olan her yere yayıldılar. Tercihleri katı toprak olduğu halde kısa bir süre sonra balinagiller v denizinekleri ile suda, yarasalarla da havada yaşamaya başladılar.
Üstünlükleri üreme biçimlerindedir: Yavrularını üretirken zaman ve enerji harcarlar ama başarma şansını yükseltirler. Etenelilerin yavruları gerçekte diğer türlerinkine göre en “tamamlanmış” olandır. İlk eteneliler böcekçildi ve prototheria altsınıfındandı.
İkinci Zaman’ın sonundan önce başkaca bilinen tek eteneliler günümüzün domuz, inek, at, gergedan gibi toynaklı memelilerimi atası Condylarthra’lardı. Bu ilk etenelilerin biçimlerini şöyle tasarlayabiliriz: Ayaklan kısa, gövdeleri yere yakın ve gergindi. Uzun bir kuyruğa sahiptiler ve boylan çoğu kez bir kurt kadardı.
Creodonta’lar ilkel avcı etoburlardı. Toynaklılara ilk altsınıflarından Pantodontilar Paleojen Dönemi’nde yaşayan en büyük memelilerdi. Otoburlar ise kuşkusuz eskiden dinozorlara yaşadığı alanlar olan, kök ve yumrularla beslendikleri göl ve bataklık gibi nemli ortamları istila ettiler.
Paleojen Dönem’in sonunda, İ.Ö. 55 milyon yıllarında, 15 milyon yıl öncekinden (Üst Kretase) 20 kat daha fazla eteneli yaşıyordu. Paleontologlar tüm eteneliler altsınıflarının üçte birlik bölümünden fazlasının bu dönemde dünya üzerinde bulunduğunu düşünürler: Gelişmiş böcekçiller (köstebek, kirpi), ilkel primatlar (maymun ve insanın müjdecisi), ilkel ve gelişmiş etoburlar, kemirgenlerin ataları vb.
Bu çeşitlenme, Asya ve Kuzey Amerika’ya komşu kıtaların (Güney Amerika, Avrupa hatta Afrika) ayrılmalarından önceki kolonileşmeyle oldu. Bu ilkel hayvanların pek çoğu az veya çok kısa bir süre içinde yok oldu. Ancak bazıları günümüzde de gelişkin biçimde yaşamlarını sürdürmektedirler: Aslanlar, kediler, köstebekler, sivrifareler (soreks)…
Zalambdalestes adındaki küçük ilkel böcekçilin iskeleti Moğolistan’da, yaklaşık 75 milyon yıl öncesine ait katmanlarda bulundu. Bu, iskeletinin tamamım tanıdığımız ender eski etenelilerdendir.
