1) Varsayım Cümlesi:
Gerçekte olmayıp geçici bir süre için var kabul edilen, gerçekmiş gibi düşünülen durumları anlatır.
” Tut ki, diyelim ki, varsayalım, düşün ki, farz et ki…” ifadeleri bu cümlelerde sıkça kullanılır. Cümlede bu ifadelerden biri yoksa cümleye “tut ki” sözü eklenir, söz uyarsa cümle varsayım cümlesidir.
Tut ki sınavı geçemedin , ne yapacaksın o zaman ?
Zengin olduğunu varsayalım, paranı nasıl harcardın ?
2) Eleştiri Cümlesi:
Bir yapıtın, bir kişinin veya bir durumun doğru veya yanlış yönlerini ortaya koyan cümlelerdir. Eleştiri olumlu da olumsuz da olabilir.
Eserde yazar, iç mekân tasvirlerinde başarılı olamamış.
Şair şiirlerinde betimlemeleri ustaca kullanmış.
3) Özeleştiri Cümlesi:
Kişinin, kendisinin olumsuz yönlerini belirttiği cümlelerdir. Kişi olumlu yönlerini belirtirse bu ” övgü cümlesi ” olur.
Çabuk sinirlenmemi sevmiyorum.
Nedense bazen sözcükleri toparlayamıyorum.
4) Sitem Cümlesi:
Kişinin yaşadığı sıkıntıyı veya üzüntüyü “buna sebep olan kişinin yüzüne söylediği ” cümlelerdir.
Kaç gün oldu, beni bir kez aramadın.
Herkesi düğününe çağırdın ama beni çağırmadın.
5)Yakınma (Şikâyet) Cümlesi:
Kişinin yaşadığı sıkıntıyı, başkalarına anlattığı cümlelerdir. Bir bakıma dedikodudur.
O, herkesi düğününe çağırdı ama beni çağırmadı.
Apartmana yeni taşındık ve kimse bize hoş geldiniz, bile demedi.
(Sitemde sıkıntı ilgili kişinin yüzüne söylenir, şikâyet başkasına yapılır. İki cümle arasındaki fark budur.)
6) Hayıflanma Cümlesi:
Kişinin “kaçırdığı fırsattan”, yani yapamadığı şeylerden dolayı duyduğu üzüntüyü anlatan cümlelerdir. Bu cümlelerde “ünlemler” sıkça kullanılır.
Bursa’ya gittik de iskender yemeden geri döndük .
Tüh, keşke o filmi seyretseydim!
7) Pişmanlık Cümlesi:
Kişinin “yaptığı şeylerden” dolayı duyduğu üzüntüyü anlatan cümlelerdir.
Keşke o kadar yemek yemeseydim
Neden bu mahalleye taşındım ki, kahretsin!
(Hayıflanmada kişi “yapamadığı” şeylerden, pişmanlıkta ise “yaptığı” şeylerden üzüntü duyar.)
8) Olasılık (İhtimal) Cümlesi:
Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olay veya durum üzerine söylenmiş, “kesinliği olmayan” cümlelerdir.
Bu cümlelerde “belki, galiba, sanırım, muhtemelen, büyük ihtimalle, herhalde, olsa gerek…” ifadeleri ile yeterlilik fiilleri kullanılır.
Yarın yağmur yağabilir.
Zannedersem maçı Galatasaray kazanır.
9) Tahmin Cümlesi:
Tecrübelerden hareketle, herhangi bir olayın nasıl gelişeceğini ve bir olayın nasıl sonuçlanabileceğini kestirmeye yönelik olan ve “emin olma” anlamı taşıyan cümlelerdir.
Babamın geç geleceğini düşünüyorum.
Araba benzini bittiğinden çalışmıyordur.
(Tahmin ve olasılık cümleleri sıkça karıştırılır. Olasılık cümlesinde kişinin “ikilem”de olması söz konusudur. Kişinin ifadesi gerçekleşebilir de gerçekleşmeyebilir de. Ama tahmin cümlesinde kişi ifadesinden emindir. Güçlü bir kestirme söz konusudur. )
10) Beğeni Cümlesi:
“Hoşa giden” şeylerin belirtildiği cümlelerdir. Bir şeyin beğenildiğini, takdir edildiğini, iyi veya güzel olarak görüldüğünü ifade eden “öznel” cümlelerdir.
Dün giydiğin elbiseye bayıldım.
Yazarın kullandığı üslup mükemmeldi.
11) Değerlendirme (Yorum) Cümlesi:
Yapılan bir işin, ortaya konan bir yapıtın ya da düşüncenin ne ölçüde başarılı olduğu ile ilgili kişisel görüş bildirilen cümlelerdir.
Yazar eserde sade bir dil kullanmış ki herkes eseri anlayabilsin.
Sanatçının başkalarını taklit etmesi eserlerinin özgünlüğüne gölge düşürür.
12) Önyargı (Peşin Hüküm) Cümlesi:
Bir durum veya olayın sonucu hakkında, izlenimlerden hareketle, durum veya olay henüz gerçekleşmeden söylenen olumlu veya olumsuz (genellikle olumsuz) yargıları içeren cümlelerdir.
Bizimle sinemaya gelmeyeceğinden eminim. (Olumsuz hüküm)
Bu, önümüzdeki yazın en çok dinlenen parçası olacak. (Olumlu hüküm)
13) Uyarı Cümlesi:
İnsanları yanlış davranışlardan uzaklaştırma gayesiyle söylenen ve “ikaz etme ” anlamı taşıyan cümlelerdir.
Bir daha yemeğine o kadar tuz atma!
Ders çalışırken müzik dinleme sakın!
14) Öneri Cümlesi:
Herhangi bir konuda ortaya çıkan ya da çıkacak olan durumlara karşı öne sürülen teklifleri içeren, “tavsiye” cümleleridir.
Dışarı soğuk, montunu giyersen bu iyi olur.
Yemeğinizi hızlı hızlı yemeyin.
15) Tasarı Cümlesi:
Yapılması planlanan işleri, projeleri anlatan cümlelerdir.
İki hafta sonra ödevimi teslim ederim.
Sehpayı boyayıp sonra vernikleyeceğim.
16) Azımsama – Küçümseme Cümlesi:
Bir şeyin olduğundan az görüldüğünü, yani yeterli bulunmadığını belirten cümleler “azımsama cümlesi”; bir kişiyi, olayı veya durumu önemsiz, değersiz bulma; küçük görme, hafife alma anlamı taşıyan cümlelere ise “küçümseme cümlesi” denir.
Bütün gün sadece bunu mu yazdın? (Azımsama Cümlesi)
Bu yemeği o yapmışmış. (Küçümseme)
17) Karşılaştırma Cümlesi:
İki şey arasında kıyaslama yapılarak bunların ortak ve farklı yönlerinin ortaya koyulduğu cümlelerdir. Bu cümlelerde ” gibi, kadar, en, daha, çok, göre, fazla…” sözcükleri kullanılır.
Senin ödevin daha güzel olmuş.
Bu şehrin en ferah yeri, bu parktır.
18) Onaylama Cümlesi:
Yapılan bir davranışı, bir sözü yerinde bulma ve ona katılma anlamı taşıyan cümlelerdir.
Çöpü yere atmaman, yerinde bir davranıştı .
Söylediğin her şeye katılıyorum.
HAZIRLAYAN: SEDA YILDIZ