Balinalar
Dişsiz balinaların iki ailesinin (ger-çekbalinagiller ve bozbalinagiller) üyelerine verilen ad (gündelik kullanımda başka birçok türe de balina denir).
Balinalar, memeliler arasında su yaşamına en iyi uyum sağlamış olanlardır; gövdeleri balık biçiminde, derileri çıplaktır: ön üyeleri göğüs yüzgeçlerine dönüşmüştür; gövde yatay bir yüzgeçle son bulur; arka üyeler ortadan kalkmıştır. Başın üstünde, bir ya da birçok burun deliği ya da su fışkırtma deliği bulunur. Balinalar bu deliklerden bir su buharı püskürtürler. Günümüzde balinalar iki alt-takıma ayrılırlar: Dişsiz balinalar (dişleri yoktur ama, üstçenenin kenarlarına bağh “balina çubuğu” denilen uzun, boynuzsu üstderi levhacıkları vardır; dişli balinalar (gerçek dişleri vardır). Burada, yalnızca dişsiz balinalar ele alınacak, dişli balinalar, ispermeçet balinası ve yunus balığı maddelerinde incelenecektir. Gerçek balinagillerin temel özellikleri, ağızlarının kıvrık bir yarık biçiminde olması ve boğazlarında olukçuklar bulunmamasıdır. Bu ailenin en bilinen türü Bask balinasına {Eubalaena glacialis) bu adın verilmesinin nedeni, Baskların eskiden Gascogne körfezinde balina avına çıkmalarıdır. Bask balinası 16 m uzunluğunda simsiyah bir hayvandır; başında boynuzsu bir çıkıntı vardır. Günümüzde oldukça az raslanan bu balina, Spitzberg ile Asor (Azor) adaları arasında yaşar. Benzer bir tür olan Eubalaena australis, güney denizlerinde görülür. 20 m uzunluğunda olan Grönland balinasının {Balaena mysticetus) başı,| toplam (uzunluğunun 1/3’i kadardır; altçenesinin ön bölümü beyazdır. Daha çok Kuzey Buz denizinde yaşayan bu balinaya Avrupa’nın açıklarında, ender olarak Kanada yakınlarında, sık sık da Kuzey Büyük Okyanusya rastlanır. Boz balinagiller ailesinde yalnızca 14 m uzunlukta küçük başlı boz balina [Eschrichtus gibbosus) yer alır.Gü-nümüzde artık Atlas Okyanusu’nda yaşamayan bu balinaya, Kuzey Büyük Okyanus’ta rastlanır; kışları bir yandan Japonya’ya, öte yandan Kaliforniya’ya ve Meksika’ya göç eder.
Evrim Geçirmiş Hayvanlar
Balina terimi aynı zamanda yaygın olarak, çatalkuyruklubalinagiller ailesini oluşturan üyeler için de kullanılır. Bunların küçük bir sırt yüzgeci ve göğüslerinde uzunlamasına çizgiler vardır. Ağız kıvrımları düzdür. Aile yeryüzünde günümüze kadar yaşamış hayvanların en büyüğü olan mavi balinayı {Sibbaldus musculus) kapsar (boyu yaklaşık 33 m, ağırlığı 120 ton; mavi gri renkli olan gövdesi* açık renkli beneklerle kaplıdır). Ailenin öbür üyeleri arasında, boy sırasına göre, Fin balinası [Balaenoptera physalus, 20 m), kuzey balinası {Balaenoptera borealis, 15 m), gagah fin balinası {Balaenoptera acutorostrata, 8 m) sayılabilir. Göçmen olan bu türlere, Avrupa açıklarında raslanır. Aynı ailede yer alan kambur balina (Me-gaptera novaeangliae) 14 m uzunluğundadır; göğüs yüzgeçlerinin uzunluğu ve başındaki boğumlarla dikkati çeker.
Balinalar, boylarının büyüklüğüne karşın, küçük deniz hayvanlarıyla beslenirler. Ortaçağ’dan bu yana, yağ, et, jambon, jelatin, balina çubuğu gibi ürünler elde etmek için avlanmaları nedeniyle sayıları büyük ölçüde azalmış, nerdeyse tükenmeye yüz tutmuştur.
Balinalar birçok açıdan üstünlükleri olan hayvanlardır. Deniz yaşamına yalnızca morfoloji açısından değil, fizyoloji açısından da uymuşlardır. Suya daldıklarında oksijeni son derece ölçülü kullanmaya yarayan organları vardır. Dalma sırasında özellikle kandaki alyuvarların sayısında artma, iç organların kanlanmasında azalma görülür. Buna karşılık, beyindeki dolaşımın normal kaldığı bilinir. Balinaların beyninin evrim geçirdiği de saptanmıştır.
Balina Avı
IX. yy’dan başlayarak Basklar, Gascogne körfezinde balina avla» maya koyuldular ve bu amaçla kıyılarda gözetleme kuleleri kurdular. Batı Avrupa kıyılarındaki balinalar tükenince de, Kuzey Buz denizinde yaşayan balinaların peşi* ne düştüler. Daha sonraki yıllarda Hollandalılar, Fransızlar, Ruslar, İskandinavyalılar, İngilizler ve Amerikanlar da balina avına başladılar. 1867’de zıplan topunun bulunmasıyla balina avcılığı bir sanayiye dönüştü. Günümüzde balina avlayan başhca ülkeler Japonya ve S.S.C.B’dir. Bu ülkelerin özellikle Atlas Okyanusu’nda dolaşan balina filolarının avladığı balinalar, 200 m uzunluğundaki fabrika gemilerde işlenir.